دارایی چیست؟ و انواع آن

مقدمه

دارایی در حسابداری یکی از مفاهیم اساسی و مهم است که نشان‌دهنده منابع اقتصادی و مطالباتی است که یک واحد تجاری یا یک فرد مالکیت یا کنترل آن‌ها را دارد و از آن‌ها انتظار دارد که در آینده منافع یا جریان‌های نقدی را برای صاحب خود ایجاد کنند. دارایی‌ها بر اساس معیارهای مختلفی مانند قابلیت نقد شدن، وجود فیزیکی، کاربرد عملیاتی و غیره دسته‌بندی می‌شوند. دارایی‌ها در ترازنامه، که یکی از اصلی‌ترین صورت‌های مالی یک کسب‌وکار است، اندازه‌گیری و ثبت می‌شوند. ارزش دارایی‌ها ممکن است با گذر زمان و استفاده از آن‌ها کاهش یا افزایش پیدا کند. برای محاسبه و ثبت دارایی‌ها در حسابداری از استانداردها و رویه‌های مختلفی استفاده می‌شود.

هدف از این مقاله بررسی انواع، ویژگی‌ها، طبقه‌بندی‌ها، اندازه‌گیری‌ها و تغییرات دارایی‌ها در حسابداری است. در این مقاله ابتدا تعریف و مفهوم دارایی در حسابداری را مورد بحث قرار می‌دهیم؛ سپس انواع دارایی‌ها را بر اساس معیارهای مختلف مانند قابلیت نقد شدن، وجود فیزیکی، کاربرد عملیاتی و… معرفی و توضیح می‌دهیم.

5000 سال قبل!

برای لحظاتی با من به 5000 سال قبل بیایید! در آن زمان، هیچ پادشاهی عظیم و شبکه گسترده تجاری وجود نداشت. تا اینکه مصریان و سومریان، دو چیز مهم را اختراع کردند؛ خط و پول!

این دوقلوهای به هم چسبیده که از والدینی یکسان، که در زمان و مکانی مشابه متولد شدند، محدودیت‌های مغز انسان برای داده پردازی را از  بین بردند. خط و پول امکان جمع‌آوری مالیات از صدها هزار نفر و سازمان دادن نظام‌های پیچیده دیوان سالاری و برپا کردن پادشاهی‌های پهناور را فراهم کردند.

خط و پول این امکان را به پادشاهان دادند تا بتوانند دارایی‌های خود (که شامل بردگان، املاک، احشام و… بوده) را به درستی مدیریت کنند؛ یکی از مهم‌ترین دلایل رشد بشر و ایجاد جوامع وسیع، همین مدیریت صحیح دارایی‌ها بوده است. (اگر به این مطلب علاقه دارید، به کتاب انسان خداگونه، صفحه 198 مراجعه کنید)

امروزه، مفهوم دارایی بسیار پیشرفته تر و پیچیده تر از 5000 سال گذشته است و هر شرکت و مجموعه تجاری که بخواهد پیشرفت کند، باید مدیریت و اشراف صحیح و دقیقی بر دارایی‌های خود داشته باشد. یکی از وظایف حسابداران، کمک به شرکت‌ها برای مدیریت دارایی‌هایشان می‌باشد. هرچه حسابدار این کار را دقیق تر و بهتر انجام دهد، شرکت می‌تواند رشد و بقای خود را تضمین کند.

تعریف دارایی

مفهوم “دارایی” در حسابداری، به معنای هر دارایی یا منبع اقتصادی است که مالکیت آن و یا حقوق استفاده از آن به شرکت یا فرد مشخصی تعلق دارد. این اصطلاح در حسابداری به دارایی‌هایی اطلاق می‌شود که ارزش مالی دارند و قابلیت تبدیل به پول نقد را دارند و یا از آن‌ها به عنوان منبعی برای تولید محصولات، خدمات، سود و یا سایر فواید اقتصادی استفاده می‌شود. به طور کلی، دارایی‌ها شامل پول نقد، حسابهای بانکی، سهام، برنامه‌ریزی موجودی، ماشین‌آلات، ساختمان‌ها، مواد مصرفی و مواردی از این قبیل می‌شود.

یا به عبارتی دیگر، دارایی یعنی اموال و حقوقی که در آینده قابلیت تبدیل شدن به پول را دارند و بر اثر معاملات، معاوضه یا رویدادهای مشخص به مالکیت یک شرکت درآمده اند، دارایی آن واحد محسوب می شوند.

دارایی، یکی از ارکان اصلی معادله حسابداری است؛ از حاصل جمع بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام، دارایی به دست می‌آید. برای درک بهتر مفهوم دارایی، پیشنهاد می‌کنیم که دو مقاله حقوق صاحبان سهام و بدهی در حسابداری را مطالعه کنید.

اهمیت دارایی در حسابداری

مفهوم دارایی در حسابداری از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا بیانگر منابع اقتصادی یک شرکت است که می‌تواند در آینده برای شرکت ایجاد سود و منفعت کند. دارایی‌ها میزان سرمایه، توانایی پرداخت بدهی‌ها، قابلیت توسعه و رشد، و ارزش شرکت را تعیین می‌کنند. دارایی‌ها همچنین در تهیه گزارش‌های مالی مانند ترازنامه، صورت سود و زیان، و جریان‌های نقدی نقش مهمی را ایفا می‌کنند. مدیریت صحیح دارایی‌ها می‌تواند بازدهی کسب‌وکار را بالا ببرد، به سرمایه‌گذاران برای برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت و بلندمدت کمک کند، و از ریسک‌های مالی کاسته و شفافیت و اعتماد را افزایش دهد.

ماهیت دارایی

ماهیت دارایی در حسابداری به این معناست که هر حسابی که زیرمجموعه دارایی‌ها باشد، ماهیت بدهکار دارد. یعنی افزایش آن حساب در سمت راست (بدهکار) و کاهش آن حساب در سمت چپ (بستانکار) ثبت می‌شود. ماهیت دارایی نشان‌دهنده منابع اقتصادی یک واحد تجاری است که می‌تواند در آینده منافع برای آن ایجاد کند.

برای درک بهتر این مطلب پیشنهاد می‌کنیم که «مقاله حساب T» را مطالعه کنید.

برای مثال، حساب موجودی نقد یک حساب دارایی است. اگر یک شرکت 500,000 ریال نقدی را از فروش کالا دریافت کند، موجودی نقد آن شرکت افزایش می‌یابد. بنابراین، حساب موجودی نقد در سمت راست (بدهکار) 500,000 ریال ثبت می‌شود. اگر شرکت 300,000 ریال نقدی را برای پرداخت حقوق کارمندان خود بپردازد، موجودی نقد آن شرکت کاهش می‌یابد. بنابراین، حساب موجودی نقد در سمت چپ (بستانکار) 300,000 ریال ثبت می‌شود.

وظایف حسابدار در قبال دارایی

به صورت کلی، یک حسابدار سه وظیفه اصلی، در قبال دارایی‌های یک شرکت دارد.

• ثبت و نگهداری سوابق مالی مربوط به دارایی‌ها

حسابدار باید دارایی‌ها را بر اساس اصول و استانداردهای حسابداری ارزیابی، دسته‌بندی، کم و زیاد، و استهلاک کند. حسابدار همچنین باید دارایی‌ها را در ترازنامه و صورت‌های مالی دیگر نشان دهد و از صحت و دقت آنها اطمینان حاصل کند.

• مدیریت و کنترل دارایی‌ها

علاوه بر ثبت و گزارش دارایی‌ها، باید مدیریت و کنترل دارایی‌ها را نیز انجام شود. این شامل برنامه‌ریزی برای بهینه‌سازی استفاده از دارایی‌ها، کاهش هزینه‌های نگهداری و تعمیرات، افزایش بازدهی و سودآوری، و جلوگیری از از دست رفتن یا سرقت دارایی‌ها است.

• قوانین و مقررات مالیاتی و حسابرسی

حسابدار همچنین باید با قوانین و مقررات مالیاتی و حسابرسی مربوط به دارایی‌ها آشنا باشد و از رعایت آنها در ثبت و گزارش دارایی‌ها مطمئن شود. حسابدار باید اظهارنامه مالیاتی دارایی‌ها را تهیه و ارسال کند و در صورت لزوم، با مأموران مالیاتی و حسابرسان همکاری کند.

طبقه بندی انواع دارایی

به صورت کلی دارایی‌ها به سه روش طبقه بندی می‌شوند

1. بر اساس سابقه تبدیل‌پذیری به پول نقد
2. دارایی‌های مشهود

این نوع دارایی‌ها شامل دارایی‌هایی مثل پول نقد، حسابهای بانکی، سهام و اوراق بهادار قابل معامله می‌باشند که به راحتی به پول نقد تبدیل می‌شوند.

• دارایی‌های غیرمشهود

این نوع دارایی شامل دارایی‌هایی مانند ماشین‌آلات، اموال ثابت و تجهیزات است که نمی‌توان آنها را به راحتی به پول نقد تبدیل کرد. این دارایی‌ها نیاز به فرآیند ارزش‌گذاری و تخمین دقیق دارند.

• بر اساس مزایای اقتصادی
• دارایی‌های عملیاتی یا تولیدی

این نوع دارایی‌ها شامل دارایی‌هایی است که به صورت مستقیم در فرایند تولید و عملیات کسب و کار استفاده می‌شوند، مانند ماشین‌آلات و مواد مصرفی.

• دارایی‌های سرمایه‌ای

این دارایی‌ها برای مدت زمان طولانی‌تری به کار می‌روند و به منظور ایجاد ارزش برای شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرند، مثل ساختمان‌ها یا تجهیزات بزرگ.

• بر اساس زمان مصرف یا ماندگاری
• دارایی‌های جاری

این دارایی‌ها شامل دارایی‌هایی هستند که در فرآیند تولید و عملیات کسب و کار استفاده می‌شوند، مثل مواد مصرفی و ماشین‌آلات.

• دارایی‌های ثابت

این اموال شامل دارایی‌هایی هستند که برای مدت زمان طولانی‌تری در اختیار شرکت هستند و برای تولید و ارزش‌زایی به کار نمی‌روند، مثل ساختمان‌ها و تجهیزات بزرگ.

فرمول دارایی

فرمول دارایی، همان معادله حسابداری است و شرح فرمول، به این صورت است:

دارایی = حقوق صاحبان سهام + بدهی

این معادله نشان می‌دهد که دارایی‌های یک شرکت، چگونه از محل بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام تأمین می‌شوند. دارایی‌ها شامل منابع اقتصادی و مطالبتی هستند که از آن‌ها انتظار داریم در آینده بهره‌برداری کنیم.بدهی‌ها شامل تعهداتی هستند که باید در آینده پرداخت شوند. حقوق صاحبان سهام، شامل سرمایه گذاری و سودی است که به سهامداران اختصاص می‌یابد.

انواع دارایی در ترازنامه

به صورت کلی، دارایی ها در ثبت ترازنامه، به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• دارایی‌های جاری
• دارایی‌های غیرجاری

دارایی‌های جاری

در موضوع دارایی‌های جاری، ما با دارایی‌هایی سر و کار داریم که به نقدینگی تبدیل می‌شوند و یا در یک دوره مالی کوتاه مدت (معمولاً یک سال) به صورت نقدینگی مصرف می‌شوند. این دارایی‌ها نقش بسیار مهمی در نشان دادن قابلیت پرداخت جاری شرکت یا فرد را دارند.

نمونه‌هایی از دارایی‌های جاری شامل موارد زیر می‌باشند:

• وجوه نقد (Cash and Cash Equivalents):

 شامل پول نقد در دست و همچنین سرمایه‌گذاری‌هایی که به سرعت و به راحتی به پول نقد تبدیل می‌شوند، مانند سهام مختلف و اوراق بهادار قابل تبدیل به وجوه نقد.

• ارزش‌های قابل تبدیل به وجه نقد (Marketable Securities):

حاوی اوراق بهادار قابل فروش مانند سهام، اوراق قرضه و سایر اوراق بهادار که با تبدیل آنها به پول نقد، می‌توان از ارزش آنها استفاده کرد.

• موجودیات (Inventory):

مشمول کالاها یا مواد اولیه که جهت تولید کالاها یا ارائه خدمات به مشتریان در دسترس می‌باشند و به نقدینگی تبدیل می‌شوند.

• دریافتنی‌ها (Receivables):

شامل مطالبات مالیاتی، مطالبات ناخالص از مشتریان و سایر مطالباتی که به زودی به وجه نقد تبدیل می‌شوند.

این دارایی‌ها نقش حیاتی در نشان دادن سلامت مالی و قابلیت پرداخت شرکت یا فرد در دوره‌های کوتاه مدت را دارند. برای صاحبان تجارت یا سرمایه گذاران، فهم صحیح دارایی‌های جاری و بازدهی آنها بسیار حیاتی و پایه‌ای برای تصمیم‌گیری‌ها و تجزیه ‌و تحلیل‌های مالی می‌باشد.

دارایی‌های غیر جاری

هر دارایی‌ای که نمی‌توان به راحتی به پول تبدیل کرد، به عنوان دارایی غیرجاری شناخته می‌شود. مثلاً یک قطعه ماشین ممکن است به سرعت به پول تبدیل شود اما یک فرمول تولید که پیشرفت فراوانی نیاز دارد، یک دارایی غیرجاری است.

یکی از موارد مهم این است که مدیریت دارایی‌های غیرجاری یک چالش بزرگ برای شرکت‌ها و سازمان‌ها محسوب می‌شود. زیرا ارزش این دارایی‌ها به راحتی محاسبه نمی‌شود و مدیریت آنها به دقت و دانش کافی نیاز دارد. (پس یکی از نیازهای مشاغل و شرکت‌ها، مدیریت و ارزش گذاری اینگونه دارایی‌ها می‌باشد؛ شما به عنوان یک حسابدار، می‌توانید در این حوزه متخصص شوید و درآمد بیشتری را کسب کنید. به قول معروف نیاز و مشکلی را رفع کنید تا بتوانید پولدار شوید.)

نمونه‌هایی از دارایی‌های غیر جاری شامل موارد زیر می‌باشد:

• دارایی‌های ثابت
  • املاک و مستغلات: از جمله ساختمان‌ها، زمین و دارایی‌های مشابه.
  • تجهیزات و دستگاه‌ها: از جمله ماشین‌آلات و وسایل تولید.
  • سایر دارایی‌های فیزیکی ثابت: مانند ابزار و وسایل برای تولید یا ارائه خدمات.
• سرمایه‌های انسانی
• دانش، مهارت‌ها و توانایی‌های کارکنان: دارایی‌هایی که از توانمندی‌های انسانی مانند دانش فردی، تجربه و مهارت‌ها به وجود می‌آیند.
• موجودی‌های غیرجاری
• مواد اولیه و محصولات نیمه تمام: مثل مواد اولیه مورد نیاز برای تولید یا کالاهایی که در حال تولید یا فرآوری هستند.
• کالاهای نامشهود: مثل موجودی قطعات یدکی یا کالاهایی که در انتظار فروش یا استفاده قرار دارند
• دارایی‌های مالی
• سرمایه‌گذاری‌ها و سهام‌ها: شامل سهام شرکت‌ها یا سرمایه‌گذاری‌هایی که برای دوره‌های زمانی طولانی انجام می‌شوند.
• اوراق بهادار: مثل اوراق قرضه یا سایر اوراق مشارکت.
• حقوق نامتعلقه و دارایی‌های برآورده نشده
• حقوق مالیاتی یا حقوق قانونی: مانند مالیاتی که هنوز پرداخت نشده یا حقوق و دیونی که هنوز به موقع پرداخت نشده‌اند.
• دارایی‌های معنوی
• علائم تجاری و حقوق مربوط به برند: مانند عناصری که ارزش معنوی دارند و به سرعت به پول تبدیل نمی‌شوند. (حق امتیاز سایت و حق ثبت اختراع، مثال‌هایی از دارایی‌های معنوی است)

جمع بندی

دارایی‌ها منابع اقتصادی هستند که شرکت‌ها از آن‌ها برای کسب منافع آینده استفاده می‌کنند. دارایی‌ها بر اساس ویژگی‌های مختلفی مانند قابلیت نقد شدن، وجود فیزیکی، کاربرد عملیاتی و غیره طبقه‌بندی می‌شوند که انواع این طبقه بند‌ها را به صورت جامع و کامل برای شما توضیح دادیم. این موارد در ترازنامه شرکت‌ها ثبت می‌شوند و نشان‌دهنده‌ی ارزش و پتانسیل آن‌ها هستند. دارایی‌ها با گذر زمان و استفاده از آن‌ها ممکن است کاهش یا افزایش ارزش پیدا کنند. برای محاسبه و ثبت دارایی‌ها در حسابداری از استانداردها و رویه‌های مختلفی استفاده می‌شود. که در مقالات آتی، در مورد آن‌ها توضیح می‌دهیم. در پایان نیز، چند منبع معتبر برای مطالعه بیشتر درباره مفهوم دارایی، خدمت شما معرفی می‌کنیم.

بهترین منابع برای مطالعه دارایی

1. پدر پولدار پدر بی‌پول: این کتاب نوشته «رابرت کیوساکی» یکی از کاربردی ترین کتاب‌ها، برای درک صحیح و کامل مفهوم بدهی و دارایی می‌باشد. دقت داشته باشید که این کتاب برای عموم نوشته شده است و کتاب تخصصی حسابداری محسوب نمی‌شود؛ اما خواندن آن نیز، برای شما حسابداران عزیز خالی از لطف نمی‌باشد.
2. کتاب دانش مالی رفتاری و مدیریت دارایی: این کتاب که به قلم «میشل ام. پمپین» نیز یکی از کتاب‌های کاربردی در زمینه دارایی‌ها می‌باشد.
3. کتاب اصول حسابداری: این کتاب نوشته دکتر نوروش می‌باشد و کی از مهم‌ترین منابع، در زمینه حسابداری و مدیریت و ثبت  دارایی‌ها می‌باشد.
4. مقاله دارایی در حسابداری سایت investopedia نیز می‌تواند منبع مناسبی برای مطالعه در این رابطه باشد.